Pan ciemnogrodu

"Śmierć X Muzy" - tekst autorstwa Marcina Pietrzyka (redaktora naczelnego portalu Filmweb.pl), na który przypadkowo trafiłem na stronach Media2.pl; nie najnowszy już, bo z lipca 2010, ale z drugiej strony nie taki znowu odległy w czasie. Początkowo zamierzałem napomknąć o nim marginesowo w innym miejscu, ale wydaje mi się - zasługuje on jednak na poświęcenie mu kilku zdań więcej. Dla porządku: nie chcę tu jakoś szczególnie roztrząsać tej warstwy tekstu, na którą wskazuje już jego tytuł - co prawda niezbyt to wszystko mądre, ale jednocześnie chyba celowo niemądre, prowokacyjne, co po części tłumaczy świadomie pretensjonalny, przyozdobiony przebogatą metaforyką i ubrany w formę pulpowego manifestu, styl artykułu.

Trudno nie przyznać racji tej części "Śmierci X Muzy", w której autor dochodząc do sedna swoich rozważań pisze słowo - spoiler. Zgadzam się. Dopóki nie zawitałem na internetowe fora filmowe nie znałem ani samego słowa, ani jego znaczenia, tym bardziej też nie miałem pojęcia o jego przyszłej karierze. Uważam jednak, że problem z zakończeniem, którego za żadną cenę nie wolno zdradzić nie tyle (nie tylko) polega na tym, że odsuwa on na dalszy plan inne aspekty filmu, ale że zwyczajnie nie pozwala na pełne, kompletne - potraktowanie (przez recenzenta) filmu, którego te zakończenie jest zwykle kluczową częścią. Inaczej też niż redaktor Pietrzyk patrzę na przyczyny popularności tego zjawiska (ale też patrzę z innej perspektywy - nie piszę profesjonalnych recenzji, wyłącznie je czytam), a mianowicie nie doszukiwałbym się ich jedynie w mentalności internautów. Wiem, że tematem artykułu nie była próba usprawiedliwienia występującego na portalach filmowych sposobu pisania o filmie (podobnie - nie jest moim zamiarem ich krytykowanie) jednakże przebijająca gdzieś z tej części tekstu postawa typu: dostają to, co chcą jest w kontekście autorstwa "Śmierci X Muzy" cyniczna. Każdy kij ma dwa końce i uwzględnienie tej banalnej prawdy z pewnością by się artykułowi Marcina Pietrzyka przydało. Może wówczas kończące całość stwierdzenie: potrzebna jest zmiana mentalności widzów. Czy internautów na nią stać? Chciałbym w to wierzyć, jednak brak mi nadziei - nie pachniałoby tak brzydko hipokryzją.

Ale do rzeczy. "Śmierć X Muzy" rozpoczyna Marcin Pietrzyk od ujętej w bogate metafory krótkiej historii kina: od narodzin, przez sprzedawanie się kolejnym nośnikom, po zgon. Pomijając już nieuniknioną w tej sytuacji skrótowość i ogólnikowość, ale też - niekoniecznie nieuniknione - odstępstwa od tego, czego uczą podręczniki problem z niniejszym wywodem w tym, że to za jakim pośrednictwem poznaje się kino - doświadcza się go - nie musi się znosić i dzielić jego odbioru na lepszy, gorszy i byle jaki, a już zwłaszcza nie w takim stopniu, jak to utrzymuje redaktor Pietrzyk. Sam należę jeszcze do pokolenia widzów, które poniekąd załapało się, na każdy z wyodrębnionych etapów. Stąd na moje kinowe doświadczenie (przeżycie) składa się zarówno obejrzane na dużym ekranie "Imperium kontratakuje", telewizyjny seans "Brudnego Harry'ego", oglądany z przetartej VHS-ki "Zaginiony w akcji 3" z niemieckim dubbingiem i pirackim lektorem, ściągnięty z sieci "Donnie Darko"... i wreszcie obejrzana na dużym ekranie "Incepcja". I mimo że górujący nad współczesnością podmiot liryczny "Śmierci X Muzy" z całym swoim wypasionym ego sprawia wrażenie, jakby pochodził wprost z owych Złotych Czasów Kina, gdy najwspanialsze sale kinowe konkurować mogły z katedrami podejrzewam, że w przypadku Marcina Pietrzyka wygląda to podobnie.

Ale nie ma miejsca na niuanse. Możliwa perspektywa jest tylko jedna - kino dając ciała kolejnym nośnikom doprowadziło do swej samozagłady: jego odbiorca właśnie przekształcił się w swoją najgorszą, najbardziej powierzchowną wersję - w internautę, któremu tylko wydaje się, że ogląda, doświadcza, przeżywa, a tak naprawdę jedynie zalicza, gotowy film traktując jak gumę do żucia. Ta ostatnia, niezawodna metafora gumy do żucia bodajże po raz pierwszy w podobnym kontekście pojawiła się w 1953 roku w klasycznym tekście Dwighta MacDonalda "Teoria kultury masowej". Piszący o odbiorcy kultury masowej MacDonald - podobnie jak Marcin Pietrzyk ponad pół wieku później - również porównywał sposób doświadczania (konsumowania) produktów tej kultury do przeżuwania. Różnica była ta, że u MacDonalda winne były i tanie produkty i rozleniwiony przez nie odbiorca. Ten ostatni oczywiście nie miał jeszcze nic wspólnego z internetem, jego problem polegał na tym, że czytał Hammetta, powieści sci-fi i komiksy o superbohaterach, no i że chodził do kina, które było już wówczas, zdaniem MacDonalda, skończone: niechybnie zmierzało w dół, ku taniości.

Kolejne dekady pokazały jednak, że niezupełnie miał rację, że rzecz jest nieco bardziej złożona, i że kasandryczne wnioski wyciągane z tworzenia tak ogólnych kategorii, jak przeżuwający kulturę (w tym - film) jak gumę masowy odbiorca prowadzą w złym kierunku. Niemniej, nie zmienia to faktu, że podobna oparta na uogólnieniu, umniejszeniu (ich) i wywyższeniu (siebie) retoryka do najtrudniejszych nie należy: jest zawsze żywa, stąd nietrudno o kolejne ponadprzeciętne ja, które korzystając z powyższej ścieżki przeciwstawi siebie - doświadczającego, im - żującym. A następnie straci nadzieję. Nic nowego. Problem, że w tym konkretnym przypadku autor porównujący internautów do gęsi tuczonych na fermach drobiu, jest jednocześnie redaktorem naczelnym najpopularniejszego w Polsce portalu filmowego - adresowanego do internautów i istniejącego dzięki ich aktywności.