Kino Wong Kar-Waia - notatki na marginesie

Świat filmów Wong Kar-Waia, choć na służbie sentymentalnego tematu - (prze)stylizowany, a przez to bardzo filmowy, fikcyjny, jest również mocno skupiony na materialnej (trywialnie - materialnej) stronie codzienności. To świat ludzi wśród przedmiotów, łączących ich z rzeczywistością, a często także - przez to, że należących do nich, noszących ich ślad – będących ich swoistym przedłużeniem; z czasem wspomnieniem. Te przedmioty to porzucone w barze klucze, żetony, puszki z przeterminowanymi ananasami, stare ścierki, mydło, pluszowy miś, koc... Ale to również wszystko to, co związane ze stylem - ubiorem, zwłaszcza kobiet (w wybitnym "The Hand" z nowelowego "Eros", bohater, Chang, zna, rozumie Pannę Hua jak nikt inny, ponieważ jest jej krawcem). To także miejsca, w których bohaterowie mieszkają, spotykają się, pracują.

Jak w najbardziej optymistycznym (bajkowym) obrazie Kar-Waia "Chungking Express", który - w swojej drugiej części - jest filmem wręcz ludycznym (czy może wielkomiejsko ludycznym) w sposobie, w jaki reżyser portretuje przedstawioną rzeczywistość: ciasną, pełną ludzi, muzyki, dźwięków, ruchu; żywą, nie alienującą bohaterów (nie do końca), a przeciwnie – stwarzającą czy nawet narzucającą im nowe możliwości. Świat rzeczy pełni tu rolę nie tylko świadka, ale i współuczestnika. Bohaterka filmu, Faye, zbliża się do mężczyzny którym jest zainteresowana - i sprawia, że on zbliża się do niej – nie przez bezpośrednią interakcję, a potajemny kontakt z jego materialnym, ale wciąż osobistym światem (kilkakrotnie włamuje się do jego mieszkanie i nanosi tam swoje poprawki, swoją obecność) i dopiero tą drogą – z nim samym.

Bardzo ładna, przedstawiona trochę mimochodem scena z filmu: grany przez Tony'ego Leunga bohater spotyka w sklepie swoją - związaną już kimś innym – byłą dziewczynę (po odejściu której długo dochodził do siebie). Po krótkiej rozmowie, ona wychodzi na zewnątrz z torba pełną zakupów mówiąc mu, aby to on za nią zapłacił. Te "Ty zapłacisz za moje zakupy" Kar-Wai ukazuje jako coś intymnego i ciepłego zarazem: ładny, czuły gest jako wspomnienie dawnej bliskości.

Żeby nie było za ładnie, w kolejnym, powstałym wkrótce po "Chungking Express", filmie Kar-Waia, "Upadłe anioły", również pojawiają się sceny, w których bohaterka włamuje się (co najmniej dwukrotnie) do mieszkania mężczyzny, którym jest zainteresowana. Ale o ile Faye włamywała się... altruistycznie, o tyle bohaterką "Upadłych aniołów" kieruje już tylko desperacka samotność: przegląda jego śmieci, słucha jego muzyki, a w końcu, w obu scenach, masturbuje się w jego łóżku, za drugim razem jednocześnie przy tym płacząc (i paląc papierosa). To jedno z licznych odbić istniejących między tymi dwoma filmami; podobnymi, choć mającymi się do siebie jak dzień i noc. Po części dosłownie: większość akcji "Chungking Express" rozgrywa się za dnia, "Upadłych aniołów" w nocy. Grana przez Faye Wong bohaterka pierwszego filmu to najbardziej dziewczęca, rozmarzona - a również dynamiczna - kobieca postać z karwaiowego universum, z kolei wspaniała Michelle Reis jest najbardziej w typie femme fatale.

Scena z "Happy Together", gdy po kolejnym rozstaniu kochanków Ho (Leslie Cheung) płacze w ich dawnym mieszkaniu, tuląc do siebie ich koc, jest nawiązaniem do wspominanej sceny z "Upadłych aniołów", gdy płacze Michelle Reis. Kluczowy jest tu nawet nie tyle (nie tylko) płacz, co koc, w obu przypadkach - niemal (?) identyczny.W "Happy Together" płacze też drugi z bohaterów filmu, Lai (Tony Leung). Do dyktafonu swojego przyjaciela, który ten zabierze później do pewnej morskiej latarni, w której "ludzie z problemami uczuciowymi pozbywają się swoich trosk"... Co z kolei powróci echem w "Spragnionych miłości", w postaci opowieści o drzewie, któremu "jak ludzie w dawnych czasach" bohater (znów Tony Leung) powierzy swoją tajemnicę.

"Dni naszego szaleństwa", "Spragnieni miłości" i "2046" to trylogia. "Chungking Express" i "Upadłe anioły" to dyptyk. Do "Chungking Express" mocno nawiązuje Kar-Wai również w "Jagodowych nocach", będących czymś na kształt amerykańskiej wariacji na temat.

Odwoływanie się w kolejnych, wspomnianych filmach do już raz - albo i kilkakrotnie - obecnych sytuacji, scen, obrazów, słów, typów postaci, nie jest w tym kontekście niczym zaskakującym, ale podobne związki, wpisane są w całą twórczość reżysera. Jak w dwóch powyższych przykładach - również w obrazy niebędące ze sobą bezpośrednio związane. W tym sensie jest to twórczość świadomie zamknięta (choć stale się rozrastająca), do pewnego stopnia - żywiąca się sama sobą. Trochę jak stare hongkońskie melodramaty, którym Kar-Wai oddał hołd w swoim pięknym projekcie - "Hua yang de nian hua" [anglojęzyczny tytuł nieznany] akcentując i, co ważniejsze, celebrując wpisaną w te kino powtarzalność (ikoniczną).

Ponadto, przy okazji kolejnych nawiązań niejednokrotnie wychodzi reżyser poza samą fabułę, i "łączy" tyleż jej elementami, co "środkami". Np. swoimi aktorami. W "Dniach naszego szaleństwa", w wątku poświęconym postaciom granym przez Andy'ego Lau i Maggie Cheung nieprzypadkowo ważną rolę odegra budka telefoniczna, która wcześniej była kluczowym elementem sceny zbliżenia bohaterów (granych przez tych samych aktorów) w debiutanckim "Kiedy przeminą łzy". Li Gong wystąpiła u Wong Kar-Waia dwukrotnie. W pierwszym z tych filmów -"2046", jej bohaterka nie rozstaje się z długą, czarną rękawiczką na prawej dłoni (podejrzewa się, że nosi protezę). Z kolei w kolejnym filmie... "The Hand", dłoń granej przez nią bohaterki jest kluczowym elementem fabuły, celebrowanym tak bardzo, jak żadna dłoń, nigdy wcześniej.

Trylogia zapoczątkowana "Dniami naszego szaleństwa", kontynuowana "Spragnionymi miłości" i zakończona "2046" wykonuje koło - zmienia bohatera i wraca do punktu wyjścia. Emocjonalnie naznaczony/kaleki za sprawą odrzucenia przez matkę Yuddy (Leslie Cheung) z pierwszego filmu, nie potrafi związać się z kobietami. Które przyciąga i następnie porzuca. To samo dzieje się z Panem Chow w "2046". W jego przypadku spowodowane jest to niespełnionym związkiem z Panią Chan (Maggie Cheung), która jeszcze jako panna, Su Li-Zhen, była jedną z "ofiar" Yuddy'ego w "Dniach naszego szaleństwa". Ale nie tylko to łączy bohaterów. Co sugeruje Kar-Wai w zakończeniu pierwszego filmu - Su Li-Zhen/Pani Chan ostatecznie okazywała się być też tą najważniejszą kobietą w życiu Yuddy'ego, jego zaprzepaszczoną szansą. Potwierdza to - czy może jeszcze zapowiada - szczególny status, jaki w twórczości reżysera mają bohaterki kreowane przez Maggie Cheung, niejedyną jego muzę, ale tą (zawsze) pierwszą - najważniejszą.

Wong Kar-Wai zaczyna się właśnie od niej. Jego debiut "Kiedy przeminą łzy" to film nierówny, gdyż za bardzo jeszcze naśladujący, w tym przypadku - hongkońskie kino sensacyjne lat 80/90. Kar-Wai jest tam sobą (tym późniejszym sobą), gdy przechodzi z wątku gangsterskiego do miłosnego, i czerpiąc z tradycji melodramatu wprowadza do świata bohatera, graną przez Cheung dziewczynę, której sceny - solo i w duecie - rozwinięte, pogłębione później w "Dniach naszego szaleństwa" są właściwym początkiem tego, co w stylu reżysera najbardziej charakterystyczne - sensualne.

Nowelowa struktura "Popiołów czasu" pozwala na wprowadzenie do fabuły kilku - pozornie równorzędnych - kobiecych postaci, ale przewijający się w krótkich przebłyskach przez całość, a rozwinięty w finale, w najsubtelniejszej scenie "Popiołów..." wątek z utraconą miłością narratora filmu, określoną po prostu jako Kobieta (Maggie Cheung), nie pozostawia wątpliwości, która z półbogiń pełni w tym świecie najważniejszą rolę. Pani Chan ze "Spragnionych miłości" to najbardziej wielbiona przez kamerę bohaterka filmowego melodramatu w całej jego historii [dowód tutaj]. Zaś w "2046" Pani Chan - choć obecna zaledwie w paru kilkusekundowych ujęciach - jest już na granicy wspomnienia i wyobrażenia. Jest fantazmatem, niedoścignionym ideałem, o którym pamięć sprawia, że kolejne pojawiające się w życiu bohatera partnerki - grane przez Ziyi Zhang, przez Li Gong - mogą być tylko niewystarczające, tylko substytutem (nieprzypadkowo Li Gong w "2046" nosi te same panieńskie nazwisko, co Maggie Cheung w trylogii, czyli Su Li-Zhen). 

Kolejne sceny "Spragnionych miłości" w większości zmontowane są w taki sposób, aby sprawiały wrażenie, że rozgrywają się tuż po sobie, po czym - najczęściej dialog - przynosi informację, że między jednym a drugim ujęciem upłynęły dni, tygodnie. W połączeniu ze zmierzającym w poniekąd przeciwnym kierunku, bardzo spokojnym tempem - i rytmem - filmu, również częstymi zwolnieniami, daje to niezwykły, paradoksalny efekt spokojnego podglądania ulotności - pędzącego czasu, symbolicznie odmierzanego przez jeden z obrazowych leitmotivów filmu, jakim jest pojawiające się co jakiś czas pierwszoplanowe ujęcie zegara wskazującego coraz to późniejszą godzinę. W kluczowej mierze to właśnie znakomity, i jako taki - tyleż odczuwalny co dostrzegalny montaż filmu, a nie, jak się może w pierwszej chwili wydawać, jego audiowizualna strona, decyduje o (poetyckiej) intensywności scen między bohaterami. Skrócona przez reżysera (do 15-16 sekund) minuta, którą w jednej z pierwszych scen "Dni naszego szaleństwa" spędzają ze sobą Yuddy i Su Li-Zhen, w "Spragnionych miłości" przekształca się tym samym we wszystkie dni, które spędzają ze sobą i obok siebie Pan Chow i Pani Chan